AAC – komunikacja alternatywna i wspomagająca, w oryginale: Augmentative and Alternative Comunication AAC, systemy umożliwiające lub ułatwiające dziecku porozumiewanie się
Analiza i synteza (wzrokowa lub słuchowa) procesy dokonujące się na poziomie mózgowym obejmujące rozkładanie na części i scalanie materiału wzrokowego (obrazki, wyrazy) lub słuchowego (dźwięki, zdania, słowa) w celu budowania całości obrazu/słowa.
Analiza głoskowa umiejętność rozkładania słów na głoski odpowiadające najmniejszym cząstkom języka (fonemom).
Analiza sylabowa umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Analizator określenie to oznacza zespół złożonych czynności percepcyjnych i motorycznych obejmujących przetwarzanie przez mózg bodźców zmysłowych. W obrębie analizatora znajdują się: receptor odbierający bodźce, charakterystyczny dla określonego narządu zmysłu (oczy, uszy, mięśnie), droga nerwowa doprowadzająca bodźce do odpowiednich obszarów mózgu oraz ośrodek w mózgu, w którym zachodzą procesy analizy i syntezy. W nomenklaturze psychologiczno – pedagogicznej mówi się o trzech typach analizatorów: wzrokowym, słuchowym i kinestetyczno-ruchowym.
Deficyty rozwojowe zaburzenia rozwoju psychomotorycznego (parcjalne – trudności obejmujące większy obszar funkcjonowania lub fragmentaryczne – obejmujące mniejszy obszar poznawczy), oznaczają wolniejsze tempo rozwoju określonej funkcji.
Detalizowane, oznacza, ze głoski są realizowane ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych zębów;
Desygnat to wszystko to, co symbole reprezentują bądź zastępują
Dostosowanie wymagań edukacyjnych – w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności ucznia , które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach (np. ortografii) , w innych zakresach wymagania powinny być zwiększone.
Dysgrafia – trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Przejawia się
zniekształceniami graficznej strony pisma, takimi jak : niedokładność w odtwarzaniu liter, złe proporcje, liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno – motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej).
Dyskalkulia – zaburzenie zdolności matematycznych, mające swoje źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem; jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych. Objawy dyskalkulii to : – nieumiejętność wykonywania elementarnych działań na materiale liczbowym (dodawania, odejmowania, dzielenia, mnożenia);
– wtórny zanik zdolności myślenia logicznego na materiale liczbowym; – ogólne problemy w dedukcji, rozumowaniu, analizowaniu i wyciąganiu wniosków z działań matematycznych.
Dyslalia całkowita – zaburzenie ekspresji mowy dotyczące jej fonetycznego aspektu; występuje wtedy, gdy dziecko nieprawidłowo realizuje kilka, a nawet kilkanaście głosek, co powoduje, że jego mowa jest niezrozumiała;
Dysleksja – specyficzne trudności tylko w czytaniu (wąskie ujęcie). Pod tym pojęciem rozumie się specyficzne trudności w czytaniu, u których podłoża leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji i różnych stopniu i zakresie. Dysleksję rozpoznaje się u dziecka wówczas, gdy rozwój intelektualny jest prawidłowy, a mimo to utrzymują się trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia czytanego tekstu.
Dysleksja rozwojowa specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu; pojęcie to obejmuje zaburzenie uczenia się czytania (dysleksja), poprawnej pisowni (dysortografia), niski poziom graficzny pisma (dysgrafia).
Dysortografia – specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Przejawiają się one popełnianiem różnego typu błędów- typowo ortograficznych oraz specyficznych takich jak : mylenie, opuszczanie lub dodawanie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanych. Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego, a spowodowane są zaburzeniami procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania.
Dyspraksja ruchowa (rozwojowa) obniżona zdolność do zaplanowania i wykonania nowych, celowych zadań ruchowych w nieznanych sytuacjach.
Dystraktory: różnorodne bodźce zewnętrzne rozpraszające uwagę.
Elizje, opuszczanie głoski.
Funkcje poznawcze zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia; najważniejsze to: uwaga, pamięć, wrażenia, orientacja co do kierunków w przestrzeni i schemacie ciała.
Gammacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski g;
Inteligencja ogólna, werbalna (słowna) i niewerbalna (bezsłowna) – trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D. Wechslera (WISC-R, WAIS- R). Wyniki są sformułowane za pomocą ilorazów inteligencji, które możemy porównywać ze sobą i interpretować. Można ustalić jaki jest poziom inteligencji badanej osoby (przeciętny, poniżej lub powyżej przeciętnej, wysoki), który rodzaj inteligencji (słownej czy praktycznej ) jest mocną stroną dziecka.
Integracja percepcyjno-motoryczna – współdziałanie procesów poznawczych i czynności ruchowych, np. przy pisaniu ze słuchu – uwaga, analiza i synteza wzrokowa i słuchowa oraz ruch ręki piszącej. Prawidłowy przebieg czynności czytania i pisania możliwy jest dzięki prawidłowemu rozwojowi funkcji: wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych oraz ich prawidłowemu współdziałaniu.
Integracja sensoryczna – proces odbierania i przetwarzania przez układ nerwowy informacji ze wszystkich zmysłów (z ciała i środowiska) pozwalający na efektywne wykorzystanie ich np. podczas nauki, zabawy, czynności dnia codziennego, funkcjonowaniu społecznym,
Kappacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski k;
Kinestezja – czucie pozycji i ruchu części ciała zależne od receptorów mieszczących się w mięśniach, ścięgnach i stawach, umożliwiające rozpoznanie kierunku, prędkości, wagi, pozycji w przestrzeni bez kontroli wzroku.
Komunikacja wspomagająca dla wielu dzieci i dorosłych z poważnymi zaburzeniami mowy i języka, służy jako “głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w życiucodziennym
Użytkownikami komunikacji wspomagającej są przede wszystkim osoby u których na skutek czynników wrodzonych lub nabytych doszło do uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Osoby te nie są w stanie posługiwać się mową artykułowaną w ogóle, bądź też artykulacja jest na tyle niezrozumiała, że w znacznym stopniu zaburza proces komunikacji. Wśród użytkowników można wyróżnić m.in. dzieci i dorosłych cierpiących na mózgowe porażenie dziecięce, choroby mięśniowe, stany poudarowe, choroby nowotworowe (guzy mózgu, krtani), upośledzenie umysłowe, autyzm, rozwojowe zaburzenia mowy.Warunkiem rozpoczęcia alternatywnych sposobów porozumiewania się jest ocena dojrzałości psychofizycznej dziecka niemówiącego, jego możliwości komunikacyjnych oraz indywidualnych predyspozycji.
System znaków komunikacji wspomagającej i alternatywnej zależy od indywidualnych umiejętności i potrzeb dziecka. Gesty i/lub symbole nie są wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozdzielni. Wyróżniamy:
- Systemy manualne (gesty) – służą lepszemu zapamiętywaniu uczonego symbolu, kojarzeniu konstrukcji zdaniowych. Zważywszy, że centra nadawania mowy oraz ruchów dłoni i palców znajdują się w sąsiadujących ze sobą częściach kory mózgowej, gesty wspomagają także naukę artykulacji
- Systemy dotykowe(daktylografia, symbole jednoznaczne) – docelowo są one przeznaczone dla osób niewidomych lub słabowidzących:
– Daktylografia – porozumiewanie się za pomocą alfabetu palcowego wystukiwanego na dłoni dzieci niewidomych niemówiących,
Symbole jednoznaczne – są konkretną reprezentacją komunikatu werbalnego (przedmioty codziennego użytku, zabawki, ubrania, z którymi dziecko ma kontakt). Wybranym przedmiotom nadajemy określone znaczenie komunikacyjne, (np. buty mogą symbolizować wyjście na spacer, talerz może być konkretną reprezentacją czynności jedzenia itp.). Systemy dotykowe mają swoje zastosowanie w pracy z dziećmi z upośledzeniem umysłowym.
- Systemy graficzne:fotografie, obrazki, piktogramy, symbole PCS oraz symbole Blissa. Dobór systemu uzależniony jest od stopnia rozumienia symboliki graficznej przyszłego użytkownika. Rys. piktogramy wspomagające i alternatywne sposoby porozumiewania
- umożliwiają językowe uczestnictwo dzieci w życiu codziennym i kontaktach z najbliższymi,
- są sposobem nauki rozumienia języka dla dzieci o zakłóconym przetwarzaniu słuchowym
- ułatwiają rozwój symbolizacji i przyswajania pojęć, przez co istotnie poprawiają rozwój
- pozwalają uczynić język konkretnym i używać wielokanałowego przekazu, co ma szczególne znaczenie dla dzieci z upośledzeniem umysłowym,
- redukują frustrację i problemy z zachowaniem dziecka, będące następstwem bycia niezrozumiałym.
Koncentracja uwagi: nastawienie i kierowanie uwagi na odbiór określonych bodźców i ich przetwarzanie. Koncentracja uwagi jest umiejętnością, którą można wzmacniać poprzez ukierunkowane ćwiczenia.
Koordynacja wzrokowo – ruchowa współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych (np. oka i ręki).
Lambdacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski l;
Lateralizacja jednorodna – dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała (u większości ludzi prawej ręki, oka i nogi). Ten model lateralizacji czynności uznawany jest za prawidłowy i wzorcowy. Za nieprawidłowy model przyjmuje się nieustaloną lateralizację, jeśli występuje ona po 6–7 roku życia.
Lateralizacja lewostronna – dominacja lewej strony ciała: lewej ręki, oka, ucha i nogi.
Lateralizacja prawostronna – dominacja prawej strony ciała: prawej ręki, oka, ucha i nogi.
Lateralizacja skrzyżowana – ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała (np. dominacja prawego oka i lewej ręki oraz lewej nogi i inne warianty), co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych dla czynności ruchowych po przeciwnej osi ciała. Lateralizacja skrzyżowana występuje w populacji u około 30% osób, a więc nie może być traktowana jako objaw patologii. Jednak wśród uczniów z dysleksją przypadków skrzyżowanej lateralizacji jest istotnie więcej niż wśród dobrze czytających.
Lateralizacja nieustalona brak dominacji stronnej ciała (oburęczność, obuoczność), charakterystyczna do 5-6 roku życia. Motoryka to duża sprawność ruchowa całego ciała (utrzymywanie równowagi i koordynacja ruchów).
Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak np. hulajnoga, rower).
Motoryka mała (motoryka rąk) – sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji , czynności niezbędne są podczas samoobsługi, rysowania, pisania.
Motoryka narządów mowy (poprawność artykulacji) – sprawność ruchowa narządów mowy , która decyduje nie tylko o poprawności wymowy. Precyzyjne ruchy narządów mowy(artykulatorów) uczestniczą mniej lub bardziej świadomie w różnicowaniu głosek i dokonywaniu analizy głoskowej wyrazów .
Mowa bezdźwięczna – wada wymowy polegająca na bezdźwięcznej realizacji głosek, które są realizowane jako ich bezdźwięczne odpowiedniki, np. głoska d wymawiana jest jako t;
Myślenie przez analogię – polega na formułowaniu wniosków na temat danej sytuacji na podstawie podobnej znanej sytuacji, wyciąganiu wniosków z podobieństw między przedmiotami, sytuacjami (np. kończenie zdań typu: „Brat jest chłopcem, a siostra jest…”).
Myślenie przyczynowo-skutkowe – umiejętność wskazywania następstw określonych sytuacji, wyszukiwania przyczyn pewnych stanów rzeczy, porządkowania zdarzeń (np. w układaniu historyjek obrazkowych).
Natężenie uwagi: inaczej mówiąc jej siła i intensywność, warunkuje skoncentrowanie się na określonym przedmiocie lub zadaniu i utrzymywanie go przez niezbędny do skutecznej pracy czas, w polu uwagi. Małe natężenie uwagi powoduje trudności w finalizowaniu pracy ze względu na wzmożoną podatność na wszelkie bodźce płynące z zewnątrz, wówczas szybko odchodzi się od aktualnie wykonywanej aktywności.
Obniżona sprawność manualna – niska sprawność ruchowa rąk; charakterystyczne jest np. późne nabywanie umiejętności związanych z samoobsługą (ubieranie się, zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł), trudności w posługiwaniu się nożyczkami; niska sprawność manualna pociąga za sobą obniżony poziom graficzny pisma (obniżona sprawność grafomotoryczna), wolne tempo pisania, nieestetyczny wygląd zeszytów; dzieci z obniżoną sprawnością manualną szybko się męczą przy pracach graficznych, rysowaniu i pisaniu.
Odchylenia rozwojowe opóźnienia rozwoju w stosunku do ustalonych norm o niewielkim nasileniu objawów i ograniczonym ich zakresie. Z tytułu odchyleń rozwojowych uczniowie otrzymują opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych.
Pamięć mimowolna (mechaniczna) zdolność do zapamiętywania informacji w sposób nieświadomy, bez celowego wysiłku.
Pamięć sekwencyjna zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. dni tygodnia, pory roku, itp.)
Pamięć słuchowa zdolność do utrwalania i przypominania informacji przekazywanej drogą dźwiękową.
Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) pozwala zapamiętać i od razu odtworzyć usłyszany tekst.
Pamięć słuchowa operacyjna zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania działań i operacji przechowywanych w pamięci
Pamięć wzrokowa zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej.
Pamięć ruchu zapamiętywanie przez OUN sekwencji ruchów koniecznych do wykonania danej czynności, poprzez jej wielokrotne powtarzanie
Percepcja słuchowa funkcje słuchowo – językowe związane ze słuchem fonemowym oraz umiejętnościami fonologicznymi (analiza i synteza głoskowa i sylabowa), a także pamięcią słuchową; zaburzenia tych funkcji są związane z nieprawidłowym działaniem analizatora słuchowego i mogą objawiać się: trudnością odróżniania podobnych głosek (np. z-s, g-k, d-t), trudnościami w dokonywaniu analizy i syntezy głoskowej słów oraz opuszczaniem lub myleniem liter, końcówek wyrazów, przestawianiem liter, trudnościami w zapisywaniu zmiękczeń, różnicowaniu głosek i-j.
Percepcja wzrokowa funkcje analizy i syntezy wzrokowej materiału konkretnego (obrazków, kształtów) lub abstrakcyjnego (teksty, zdania, wyrazy) oraz pamięć wzrokowa; zaburzenia tych funkcji związane są z nieprawidłowym działaniem analizatora wzrokowego i mogą objawiać się: myleniem liter o podobnym kształcie (a-o, l-t-ł, m-w-n), myleniem liter podobnych ale o różnym kierunku (b-p-g-d, m-w, n-u), gubieniem elementów graficznych liter (ogonki, kreski, kropki), błędami ortograficznymi.
Planowanie motoryczne zdolność mózgu do zaplanowania, zorganizowania i wykonania nieznanej (niewyuczonej) czynności.
Podzielność uwagi: możliwość jednoczesnego skupienia się na kilku obiektach, cechach czy bodźcach. Jest cechą pożądaną w procesie nauki umożliwiając szybsze i skuteczniejsze uczenie się oraz opanowywanie nowego różnorodnego materiału w krótszym czasie.
Praksja zdolność planowania ruchu, umiejętność wyobrażania sobie, co i w jaki sposób należy zrobić, aby poprawnie wykonać nowe dla siebie zadanie,
Procesy poznawcze: procesy służące poznawaniu otoczenia. Są to procesy przetwarzania informacji, elementarne procesy poznawcze to uwaga, percepcja i pamięć,złożonym procesem poznawczym jest myślenie.
Przerzutność uwagi: polega na szybkim przechodzeniu od jednego przedmiotu lub czynności nainną. Może zakłócać przyswajanie nowych umiejętności i wiadomości, gdyż pobudza do przenoszenia świadomości na coraz to nowe bodźce, spłyca zakres przyswajanej wiedzy, utrudnia powracanie do aktualnie wykonywanej głównej czynności.
Propriocepcja – wrażenia z mięśni i stawów (ścięgna, więzadła), które po dotarciu do mózgu umożliwiają orientację w aktualnym położeniu poszczególnych części ciała, informują o wykonywanych ruchach
Rehabilitacja funkcjonalna usprawnianie poprzez funkcje, a więc wykonywanie czynności związanych z codziennym życiem i samoobsługą,
Rotacyzm – nieprawidłowa realizacja głoski r;
Rozwój psychoruchowy – całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno –poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie.
Rozwój psychoruchowy zaburzony – zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony, przyspieszony), rytm rozwoju (częściowo opóźniony lub/i przyspieszony) oraz dynamikę (rozwój nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie).
Rozwój psychoruchowy nieharmonijny lub dysharmonijny – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem.
Ryzyko dysleksji – obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyty rozwoju funkcji uczestniczących w czynnościach czytania i pisania ), które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej.
Specyficzne trudności w uczeniu się (jednoznaczne z pojęciami dysleksji, dysgrafii, dysortografii) specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, trudności w przyswajaniu treści dydaktycznych, które nie wynikają z obniżonych zdolności intelektualnych, wad rozwojowych, z błędów dydaktycznych szkoły ani z zaniedbań środowiskowych. Z tytułu specyficznych trudności w uczeniu się uczniowie otrzymują opinie w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych.
Sprawność manualna sprawność ruchowa rąk dotycząca czynności graficznych (przede wszystkim pisania, rysowania, malowania); przy obniżeniu sprawności manualnej obserwuje się: późne nabywanie umiejętności ubierania się, zapinania guzików, wiązania sznurowadeł, trudności w posługiwaniu się nożyczkami i obniżoną sprawność grafomotoryczną: osłabioną grafię pisma, wolne tempo pisania, nieestetyczny wygląd zeszytów, dużą męczliwość przy czynnościach graficznych.
Substytucje – zastępowanie jednych głosek innymi;
Sygmatyzm – nieprawidłowa realizacja głosek detalizowanych wszystkich trzech szeregów: I – ciszącego, tj. ś,ź,ć,dź; II – syczącego, tj. s,z,c,dz; III – szumiącego, tj. sz,ż,cz,dż;
Symbole reprezentują bądź zastępują inne obiekty- ludzi, przedmioty, czynności i pojęcia. W przeciwieństwie do gestów, symbole pozwalają danej osobie odnieść się do czegoś odległego w przestrzeni lub w czasie.
Symbole abstrakcyjne to te, które tworzą języki takie jak mowa, język migany i pisany. Symbole abstrakcyjne mają luźne powiązania z desygnatem, nie ma wyraźnej relacji pomiędzy symbolem a cechami fizycznymi tego, co reprezentują.
Symbole konkretne charakteryzują oczywiste podobieństwo do desygnatów.
Synteza głoskowa umiejętność scalania głosek w słowa.
Synteza sylabowa umiejętność scalania sylab w słowa.
Tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego: to prędkość z jaką dziecko potrafi odtworzyć prezentowane wzory graficzne. Wymaga ona od dziecka sprawnego spostrzegania i zapamiętywania elementów graficznych, a następnie przetworzenia go na ruch ręki. W zadaniu mierzącym tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego istotna jest również wytrzymałość dziecka oraz skupienie uwagi. Niskie tempo tej zdolności może oznaczać: trudności w prawidłowym spostrzeganiu i zapamiętywaniu bodźców wzrokowych lub przełożeniu bodźca na ruch ręki, trudności w skupieniu uwagi i męczliwość dziecka.
Dobre tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego pozwala przypuszczać, że dziecko będzie dobrze przyswajać to co często odwzorowuje np. przepisuje.
Terapia integracji sensorycznej – zespół działań terapeutycznych (zwykle aktywności ruchowej całego ciała) mających na celu poprawę sposobu przetwarzania i organizowania przez mózg dostarczanych wrażeń sensorycznych, tak by mogły być wykorzystane w działaniu, służących do wykonania określonej czynności, wykonania pozycji ciała, jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integracji bodźców zmysłowych to wysterują dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym i zachowaniu.
Trwałość uwagi: koncentracja uwagi na danej aktywności przez czas niezbędny do prawidłowego wykonania zadania. Jeżeli uwaga jest chwiejna, uczeń szybko się rozprasza i trudno jest mu skupić się na jakimś obiekcie, zjawisku, a jego działanie staje się mało skuteczne.
Układ przedsionkowy (westybularny) nazywany zmysłem równowagi, zlokalizowany w uchu wewnętrznym, odpowiada za odbieranie wrażeń związanych z ruchem, równowagą i ogólną koordynacją ruchową, system sensoryczny reagujący na ruchy głowy względem ciała oraz pozycji w stosunku do grawitacji
Uwaga: to kierowanie świadomości na określony przedmiot, własne przeżycia czy aktywność. Uwaga jest niezbędna w procesie przetwarzania i odbioru tychże bodźców. Procesy uwagi warunkują efektywność uczenia się, są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania edukacyjnego, społecznego i emocjonalnego. Wpływają na umiejętności: zapamiętywania, kojarzenia faktów, utrzymywania prawidłowych relacji społecznych, wglądu we własne przeżycia wewnętrzne. Uwaga małych dzieci jest na ogół nietrwała, tzw. uwaga mimowolna (dziecko podąża za bodźcami z otoczenia) dopiero nauka szkolna rozwija zdolność dowolnego i dłuższego skupiania uwagi na zadaniu.
Wychowanie usprawniające system wychowania dzieci niepełnosprawnych, zmierzający do jak największej samodzielności i niezależnego funkcjonowania w codziennym życiu, przy uwzględnieniu wieloprofilowej terapii i współpracy z rodziną
Zaburzenia orientacji przestrzennej brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony)
Zaburzenia rozwojowe zaburzenie charakteryzujące się poważnym zniekształceniem funkcjonowania intelektualnego (tj. głębszego stopnia odchylenia od norm rozwojowych), emocjonalnego, społecznego i ruchowego; przykładowe zaburzenia rozwojowe, upośledzenie umysłowe, autyzm, niedostosowanie społeczne, zaburzenia zachowania. Z tytułu zaburzeń rozwojowych uczniowie otrzymują orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego celem specjalnej organizacji nauki w zakresie treści, metod i warunków pracy
Zakłócenia procesów koncentrujących uwagę/zaburzenia koncentracji uwagi:charakteryzują człowieka, który nie potrafi dobrze skoncentrować uwagi i przez dłuższy czas jej utrzymywać na jakiejś czynności. Uwaga jest wówczas rozproszona i łatwo odwracalna. Powoduje to nie nadążanie za tokiem lekcji, brak zrozumienia zagadnień, w efekcie tacy uczniowie często utrudniają nauczycielowi prowadzenie zajęć lekcyjnych, a także przeszkadzają efektywnie pracować innym członkom zespołu klasowego.
Zdolności werbalne: zdolności ujawniające się głównie w zadaniach słownych, wymagających rozumienia mowy i czynnego posługiwania się mową. Zdolności werbalne bazują na wyćwiczonych czynnościach umysłowych ukształtowanych pod wpływem środowiska kulturowego, w którym wychowuje się dziecko. Obniżenie tych zdolności może wynikać z: ubogiego środowiska rodzinnego, niskich zdolności wysławiania się, niskich zdolności zapamiętywania informacji i uczenia się.
Zdolności percepcyjno-motoryczne: odzwierciedlają umiejętności prawidłowego spostrzegania, identyfikowania bodźców (wzrokowych i słuchowych), i ich organizowania. Opierają się głównie na zdolnościach wrodzonych, sprawności układu nerwowego i narządów zmysłów. Z uwagi na to, że zadania w teście inteligencji są zadaniami dla dziecka nowymi, uważa się, że poziom zdolności percepcyjno-motorycznych odzwierciedla też umiejętności adaptacji dziecka do nowej sytuacji.
Zdolności wzrokowo-przestrzenne: zdolności oparte o umiejętności wytworzenia w umyśle reprezentacji umysłowej przedmiotu i dokonywania na wytworzonym modelu przekształceń przestrzennych, a także rozumienia relacji „ część-całość” spostrzeganego wzoru graficznego.
Zmęczenie ręki piszącej – spowodowane jest zbyt silną koncentracją na technice pisania, nadmiernym wysiłkiem wynikającym z napięcia mięśniowego, którego dziecko nie potrafi kontrolować.
Opracowano na podstawie między innymi M. Bogdanowicz, A. Andryjek, Uczeń z dysleksją w szkole.
Poradnik nie tylko dla polonistów. Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON, Gdynia 2005, s. 135.
Maria Przetacznik-Gierowska, Grażyna Makieło-Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989r. s. 119-124. : M. Bogdanowicz, A.Andryjek,