DO WYKORZYSTANIA W DOMU I SZKOLE

U podłoża dysleksji mogą leżeć zaburzenia lub słabsze ukształtowanie różnorodnych funkcji psychomotorycznych. Tak naprawdę najbardziej rzucające się w oczy trudności szkolne polegające na nieprawidłowym czytaniu czy pisaniu są efektem końcowym wynikającym z deficytów percepcyjnych trudno dostrzegalnych na pierwszy rzut oka, szczególnie przez rodziców.

Często skłonni są posądzać swoje dzieci o lenistwo czy brak motywacji, niesprawiedliwie i niesłusznie. Nieprawidłowo ukształtowane: percepcja wzrokowa, słuchowa w tym słuch fonematyczny, lateralizacja, koordynacja wzrokowo-ruchowa czy sprawność manualna mogą znacznie utrudnić funkcjonowanie szkolne nawet bardzo zdolnego i wybitnie inteligentnego dziecka. Jeśli nałożą się na to trudności natury emocjonalnej związane z nie rozumieniem istoty problemu przez rodziców czy samych uczniów , chłopcu czy dziewczynce jest naprawdę ciężko. Potrzebuje od NAS wsparcia i pomocy. Oto zestaw podstawowych zestawów ćwiczeń, które można dowolnie wybierać i łączyć. Najlepiej posiłkować się najaktualniejszą opinią wydaną przez poradnię, w której wyraźnie opisuje się słabiej ukształtowane funkcje, wymagające usprawniania.

PAMIĘTAJ!!! 

Dziecko z trudnościami dyslektycznymi jest równie inteligentne, jak jego rówieśnicy lub znacznie przewyższa je poziomem umysłowym. Dysleksja przysparza sporo problemów w szkole podstawowej, gimnazjum, często również  w szkole średniej. Jednak na studiach czy w dorosłym życiu nie przeszkadza w osiąganiu wysokich celów, zdobyciu wykształcenia, prestiżu, a szczególności nie przeszkadza w byciu dobrym i szczęśliwym człowiekiem.

ZABURZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

Słuch fonemowy jest to zdolność rozróżniania fonemów, czyli dźwięków mowy ludzkiej. Należy pamiętać, że dziecko z zaburzonym słuchem fonematycznym dobrze słyszy słowa, lecz nie potrafi różnicować pojedynczych dźwięków lub złożyć ich w całość. Dziecko musi z potoku słyszanej mowy wyodrębnić wyrazy, w nich sylaby, w sylabach- głoski. Aby zrozumieć sens tekstu musi uchwycić kolejność głosek w wyrazie i umieć je zróżnicować.

Zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają rozumienie mowy, są przyczyną wadliwej wymowy fonemów, co uwidacznia się w czytaniu i pisaniu. Przy niedokształceniu słuchu fonemowego dziecko może:

  • nie rozróżniać głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, ustnych i nosowych, zamieniać syczące na szumiące (s – sz)
  • mieć problemy ze zrozumieniem poleceń słownych,
  • zniekształcać wyrazy pisząc z pamięci lub ze słuchu
  • spotkać się z trudnościami podczas czytania całych wyrazów, a następnie zdań mieć problemy z nauką wierszy czy języka obcego

Przy całkowitym braku słuchu fonemowego mowa nie jest w ogóle rozróżniana. Dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na ćwiczenia słuchowe szczególnie u dzieci 5 i 6-letnich.

Przejawem zaburzenia procesów syntezy i analizy słuchowej jest opóźniony rozwój mowy lub jej zaburzenia, a w szkole pojawiają się trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu.

Dzieci uczą się rozpoznawać dźwięki w sposób naturalny, tym bardziej, że już niemowlę reaguje na głosy najbliższych członków rodziny, oraz rozpoznaje ton głosu i wyrażane w ten sposób emocje. Rozpoznaje także inne dźwięki usłyszane wokół siebie takie jak kroki, zamknięcie drzwi, odgłosy sprzętów domowych. Dziecku w drugim roku życia wiele przyjemności sprawiają zabawy w naśladownictwo. Zachęcajmy je, więc często do zabaw w naśladowanie głosów wydawanych przez zwierzęta, czy pojazdy (samochód, pociąg, karetka). Ta prosta zabawa pomaga w kształtowaniu słuchu fonematycznego. Kiedy już u dziecka pojawi się zdolność różnicowania głosek (w drugim roku życia), wówczas potrafi ono różnicować nawet te głoski, których nie potrafi jeszcze wymówić, stąd te śmieszące rodziców sytuacje, gdy maluszek poprawia inne dziecko “mówi się kosyk, a nie kosyk”.

W przypadku braku wzorców słuchowych głosek, ćwiczenia rozpoczyna się od najłatwiejszych do rozróżnienia fonemów (kontrastowych) jak a – p., u – m. Dziecko musi wielokrotnie usłyszeć dźwięk, którego nie umie zidentyfikować. Małe dzieci uczymy rozróżniać dźwięki wydawane przez pojazdy, zwierzęta, stukot butów, skrzypnięcie drzwi, posługujemy się obrazkami. Następnie dzieci próbują naśladować słyszane głosy oraz rozpoznawać i różnicować dźwięki z otoczenia np. instrumentu. Ćwiczenia słuchowe w odróżnianiu dwóch głosek należy powtarzać aż do momentu, gdy dziecko nie będzie miało żadnych trudności w ich rozpoznawaniu. Wtedy wprowadzamy sylaby, a potem wyraz. Po upewnieniu się, że potrafi już rozróżnić oba dźwięki w sylabach i wyrazach powtarzamy je. Ćwiczenia te mogą odbywać się poprzez różnicowanie dźwięków mowy przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia w wyrazie, wymyślanie wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu.

Do przeprowadzenia z dzieckiem ćwiczeń słuchu fonematycznego nie trzeba stwarzać specjalnej sytuacji, można do tego wykorzystać wiele popularnych zabaw, w które rodzice bawią się swoimi dziećmi na co dzień.

Na początek może to być prosta zabawa w słuchanie dźwięków. Dziecko z zamkniętymi oczami słucha otaczających je dźwięków, najpierw są to dźwięki naturalne, dochodzące z otoczenia (tykanie zegara, warkot samochodu, granie radia). Później wprowadza się dźwięki specjalnie wytwarzane do tej zabawy. Do wytwarzania tych dźwięków możemy użyć np. naczyń kuchennych, szklanek, drewna. Dziecko zapoznaje się z nimi mając otwarte oczy, po czym odwraca się lub zamyka oczy i próbuje zidentyfikować dźwięk.

Inną formą tej zabawy dla dzieci, które znają instrumenty muzyczne, może być rozpoznawanie instrumentów po dźwięku nagranym na taśmę magnetofonową.

Jeśli w zabawie bierze udział większa ilość dzieci można bawić się w rozpoznawanie dzieci po głosie. Odgadujący staje tyłem, a wyznaczone dziecko woła go po imieniu lub recytuje fragment wiersza, zadaniem stojącego jest wskazanie tego, kto go wołał.

Wiele ciekawych zabaw słuchowych można przeprowadzić podczas spaceru, można najpierw różnicować różne dźwięki spotykane np. w parku (szelest suchych liści, wiejący wiatr, a zimą skrzypiący śnieg itd.), a potem je naśladować.

Do uważnego słuchania skłania zabawa w zgadywanie: “Który ze znanych dziecku przedmiotów wydaje taki dźwięk ?” (dzwoni, syczy, tyka, gwiżdże itd.)

Do ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny należą również ćwiczenia rytmizujące polegają one na odtwarzaniu usłyszanego rytmu. Można go wyklaskać, wytupać, ale można również odtworzyć za pomocą rysowania znaków graficznych. Można do tego wykorzystać klocki, foremki, zabawki, guziki itp.

Ze starszymi dziećmi można przeprowadzać już ćwiczenia, które przygotują je do nauki czytania i pisania. Będą to już ćwiczenia polegające na analizie i syntezie wyrazów.

  • wyróżnianie wyrazów w zdaniu,
  • wyróżnianie sylab w wyrazie, najlepiej za pomocą klaskania (jedna sylaba- jedno klaśnięcie), oprócz tego można bawić się w kończenie wyrazów, podajemy pierwszą sylabę, np. ko-, a dziecko dodaje – ło (koło).
  • wyróżnianie głosek w wyrazach- najpierw na początku wyrazu, potem na końcu i w środku. Można użyć do tego obrazków, spośród, których dziecko wyszuka obrazki zaczynające się lub kończące na daną głoskę.
  • wymyślanie rymujących się wyrazów (czytanie, pisanie, szukanie obrazków itd.).
  • układanie kilku wyrazów w kolejności od najkrótszego do najdłuższego (a, po, las, okno, lalka)
  • rysowanie przedmiotów zaczynających się (kończących, lub mających w środku) na daną głoskę.
  • słuchanie (starsze dzieci mogą same przeczytać) wierszy, w których występuje jak najwięcej dźwięków do naśladowania. Można wykorzystać następujące utwory: Lokomotywa, Ptasie radio, Kotek.
  • dobieranie w pary wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską (koza- kosa, mama- dama, tata- data, pije- bije, Ala- Ola).
  • podkreślanie czerwoną kredką wyrazów, które “syczą”, a niebieską, tych, które “szumią” (sok, puszka, szachy, postój, proszek, ser).

Do ciekawych zabaw należą zabawy w wymyślanie ciągu wyrazów na daną literę, np. wszyscy wymyślają wyrazy na literę “k”. Inną formą tej zabawy jest wyszukiwanie wyrazu, który zaczyna się na ostatnią literę poprzedniego wyrazu (mąka – Adam – most – tygrys- samochód – dom).

ĆWICZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ

  • Rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach pokazywanych krótko
  • Dobieranie części do całości
  • Składanie całości obrazka z jego części według wzoru
  • Układanie obrazka z części bez wzoru
  • Układanie klocków typu mozaika według wzoru
  • Obwodzenie konturów według podanego wzoru
  • Wyszukiwanie różnic między obrazkami
  • Odwzorowywanie szlaczków i wzorków
  • Ćwiczenia przy pomocy figur geometrycznych
  • Kreślenie kształtów graficznych w powietrzu
  • Rysowanie kształtów literowych za pomocą szablonu
  • Ćwiczenia przy pomocy układanek z pocztówek
  • Wyszukiwanie identycznych liter i sylab
  • Pisanie po śladzie
  • Wyszukiwanie wyrazów z jednakową literą
  • Układanie krótkich wyrazów i ich przekształcanie
  • Układanki sylabowe
  • Zestawianie sylab za pomocą zegara sylabowego
  • Dobieranie zdań do obrazków
  • Segregowanie podpisów
  • Porządkowanie zdań
  • Rozsypanki wyrazowe
  • Uzupełnianie luk w tekście
  • Rozsypanki wyrazowe do układania według wzoru
  • Dobieranie obrazków odpowiednio do treści zagadek
  • Uzupełnianki literowe
  • Zagadki – wyszukiwanie ukrytych w zdaniach nazw, np. zwierząt:
    • Skończyłem zadanie.
    • Trzeba rano wstać.
    • Idziemy pieszo.
    • Ola podnosi ołówek.
    • Kotara się rozsunęła.
    • Wiatr złamał parasol.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ SŁUCHOWĄ

  • Odtwarzanie struktur dźwiękowych według wzorów
  • Segregowanie obrazków według pierwszej głoski
  • Opowiadanie treści odpowiednio dobranych obrazków z użyciem jak największej ilości słów zaczynających się od określonej głoski
  • Reagowanie na wyraz zaczynający się na określoną głoskę
  • Wyodrębnianie wyrazów w zdaniu
  • Wydłużanie wyrazów poprzez dodanie do nich głoski na końcu
  • Przeliczanie wyrazów w zdaniu
  • Porównywanie i wyodrębnianie wyrazów krótkich i długich
  • Podział zdań na wyrazy
  • Podział wyrazów na sylaby
  • Tworzenie tekstu do określonego rytmu
  • Kończenie wyrazów dwusylabowych w oparciu o obrazki
  • Kształcenie umiejętności wyszukiwania i segregowania obrazków o stałej jednej, końcowej sylabie
  • Podział wyrazów na sylaby ze słuchu
  • Rozpoznawanie samogłoski na początku i na końcu wyrazu
  • Rozpoznawanie spółgłosek na początku wyrazu
  • Tworzenie sylab z określoną samogłoską
  • Rozpoznawanie spółgłosek w sylabie ze słuchu
  • Podział wyrazów na głoski
  • Synteza głosek ze słuchu
  • Wyszukiwanie z obrazków wyrazu o najkrótszej i najdłuższej nazwie
  • Odpoznawanie liter odpowiadających usłyszanej głosce
  • Pisanie ze słuchu samogłosek, spółgłosek i sylab
  • Odpoznawanie sylab
  • Odpoznawanie dyktowanych sylab w rozsypance
  • Różnicowanie dźwięczności
  • Różnicowanie sylab podobnych
  • Różnicowanie głosek opozycyjnych
  • Przekształcanie słów poprzez zmianę głoski
  • Dobieranie liter do usłyszanych głosek
  • Analiza zdania na wyrazy, sylaby, głoski
  • Różnicowanie słuchowe kilku spółgłosek w wyrazie

USPRAWNIANIE SPRAWNOŚCI GRAFOMOTORYCZNEJ- MANUALNEJ

  • Rysowanie kredkami i mazakami
  • Malowanie palcami
  • Zakreskowywanie oraz zakratkowywanie dużych i małych powierzchni
  • Labirynty, szlaczki
  • Pisanie i rysowanie po śladzie
  • Lepienie z plasteliny i innych mas plastycznych, toczenie kuleczek i wałeczków
  • Nawlekanie koralików
  • Segregowanie ziarenek, wyklejanie nimi prac plastycznych
  • Pisanie i rysowanie po śladzie
  • Pisanie po tablicy, palcami o piasku, patykiem po ziemi
  • Łączenie kropek
  • Zamalowywanie dużych powierzchni farbami
  • Pisanie w powietrzu
  • Wszelkie prace plastyczno-techniczne

ZABURZENIA PROCESU LATERALIZACJI-LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA

  • Rysowanie poziomych ósemek w powietrzu, na kartce, ziemi itp.
  • Pisanie lub rysowanie obiema rękami jednocześnie tych samych wzorów, liter, kształtów
  • Rysowanie lub pisanie symetrycznie do narysowanej po środku linii pionowej
  • Rysowanie baloników
  • Rysowanie na przemiennie linii pionowych i poziomych
  • Rysowanie ślimaczków obiema rękami jednocześnie

Opracowała: mgr Anna Paziuk-Figura